Podczas zajęć logopedycznych oprócz ćwiczeń na koncentrację, artykulacyjnych, słuchowych, oddechowych, lewopółkulowych, paluszkowych, ruchowych terapeuci mowy wykorzystują również ćwiczenia w zakresie integracji sensorycznej (SI).
Integracja sensoryczna to umiejętność rozumienia i porządkowania bodźców i informacji pochodzących z otoczenia i z własnego ciała. Proces ten dokonuje się poprzez zmysły, nie tylko te powszechnie znane (dotyk, słuch, wzrok, węch, smak), ale również poprzez propriocepcję (czucie głębokie – zmysł informujący mózg o położeniu ciała i jego ruchach) oraz układ przedsionkowy (zmysł równowagi).
Zaburzenia integracji sensorycznej można zauważyć już u bardzo małych dzieci, dlatego niezwykle istotna jest ich uważna obserwacja. Poniżej przedstawiany wybrane objawy dysfunkcji integracji sensorycznej u dziecka:
- Jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem.
- Ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate).
- Źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.
- Wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie.
- Ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów.
- Ma zaburzoną równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie.
- Podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.
- Jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu.
- Trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza.
- Jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża.
- Bywa uparte.
- W porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno.
- Nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie.
- Wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi.
- Nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci.
- Niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma różne przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce czy przybory do pisania.
- Unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem.
- Uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała.
- Przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku.
- W nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu.
- Często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz w otaczającej przestrzeni, podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości.
- Nie ma dominacji jednej ręki.
- Ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli.
- Odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy.
- Ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.
- Sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy.
- Nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia je.
- Słaba sprawność ruchowa – unikanie gier, zabaw ruchowych, zręcznościowych
- Jest nadwrażliwe na dotyk, ruch, dźwięki, zapachy.
- Często myli kierunki oraz prawą i lewą stronę ciała[1].
Do gabinetu logopedycznego bardzo często trafiają dzieci, które mają nie tylko trudności z artykulacją poszczególnych głosek, lecz także ze zdiagnozowanym opóźnionym rozwojem mowy (ORM), dysleksją, dysgrafią, dysortografią. Chcąc udzielić im kompleksowej pomocy, również w czasie zajęć logopedycznych wykorzystujemy w swojej pracy elementy terapii SI. Są to między innymi:
- dotykanie przedmiotów o różnych właściwościach i strukturach (ciepłe/zimne, mokre/suche, gładkie/szorstkie, miękki/twardy itp.),
- rysowanie palcami za pomocą różnych substancji,
- wyszukiwanie i/lub rozpoznawanie przedmiotów w pojemnikach z różnymi fakturami bądź różnym wypełnieniem (kasza, ryż, groch, piasek, woda, papier itp.),
- wsłuchiwanie się w dźwięki wydawane przez różne przedmioty,
- zapachowe rozpoznawanie i nazywanie substancji,
- wykorzystywanie kontrastowych kolorów prezentowanych materiałów,
- zabawy ruchowe.
W swojej pracy koncentrujemy się szczególnie na rozwoju tzw. motoryki małej, czyli ruchów palców oraz dłoni. Ośrodki mózgowe odpowiedzialne za czucie i ruchy kończyn górnych znajdują się w sąsiedztwie ośrodków, odpowiadających za ruchy narządów mowy, dlatego też wszelkie zabawy, w których dziecko usprawnia precyzyjne ruchy dłoni i palców, pośrednio wpływają na rozwój mowy.
Zachęcamy Państwa do następujących zabaw w domu:
- rysowanie i malowanie rączkami oraz przyborami na różnorodnych powierzchniach, strukturach oraz materiałach;
- wycinanie, wydzieranie, wyklejanie, wydrapywanie różnych materiałów i struktur;
- lepienie, wałkowanie, ugniatanie, rzeźbienie (z plasteliny, ciastoliny, modeliny, masy solnej, masy piaskowej);
- przewlekanie, wyszywanie, przeplatanie, wiązanie (za pomocą tasiemek, wstążeczek, sznurków, guzików, koralików, kulek, cekinów);
- przybijanie stempelków, pieczątek, znaczników wykonanych z różnych materiałów na różnego rodzaju strukturach;
- zapinanie i odpinanie guzików, rzepów, suwaków;
- odkręcanie i zakręcanie słoików, nakrętek;
- chwytanie i przenoszenie małych przedmiotów paluszkami, pęsetką;
- zgniatanie, formowanie, ugniatanie kulek z papieru, gazet, folii spożywczej;
- mieszanie, przesypywanie (piasku, ryżu, kaszy, fasoli), przelewanie wody;
- dotykanie przedmiotów o różnej fakturze, temperaturze (szorstkich, miękkich, gładkich, zimnych, ciepłych);
- układanie puzzli, mozaik, wzorów;
- budowanie z klocków wież, budowli o różnych kształtach;
- klaskanie, zabawy paluszkowe, masażyki dziecięce;
- zabawy z pacynkami.
Justyna Chudyka-Dobies
Jadwiga Szor-Skowronek
[1] https://iqacademylux.eu/metody-terapii/integracja-sensoryczna, 7 stycznia 2021 r.