Gdy spotykamy małe dziecko, które zaczęło mówić później niż jego rówieśnicy; nie potrafi naśladować głosów zwierząt; nie umie poprawnie nazywać kolorów; używa prostych słów; często myli wyrazy; niechętnie rozmawia; wypowiada niegramatyczne zdania (źle odmienia słowa przez liczby, rodzaje, przypadki; stosuje niepoprawną kolejność wyrazów w zdaniu; buduje zdania głównie z rzeczowników i czasowników, pomijając przymiotniki i przyimki; nieprawidłowo używa czasów; nie rozumie zdań złożonych i dłuższych wypowiedzi mimo znajomości poszczególnych słów; ciągle przewraca się o własne nogi, ma problem z chodzenie po schodach, kopaniem piłki, wykonywaniem czynności manualnych; myślimy, że ma ono obniżoną sprawność intelektualną.
Specjaliści mogą podejrzewać, że to: autyzm, zaburzenia uwagi, niedojrzałość emocjonalna, a może AFAZJA, występująca także pod nazwami: SLI, alalia, niedokształcenie mowy o typie afazji (termin używany w odniesieniu do dzieci poniżej 6 roku życia).
Afazja oznacza utratę zdolności do rozumienia i tworzenia wypowiedzi na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (UON), która nie jest konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej, niedosłuchu czy porażenia mózgowego. Potocznie określania jest jako niepowodzenie w przyswajaniu języka. Oznacza całkowity brak rozwoju mowy lub jej utratę, trudność w wypowiadaniu słów i zdań mimo poprawnej budowy aparatu artykulacyjnego. Spowodowana jest uszkodzeniem pewnych struktur mózgowych często pod postacią mikrourazów o nieznanym pochodzeniu. Jeśli występuje przed ukończeniem 1 roku życia, to afazję nazywamy rozwojową, jeśli między 2 a 7 rokiem życia – nabytą.
Dziecko, u którego zdiagnozowano afazję, wymaga wielospecjalistycznej opieki psychologa, pedagoga, terapeuty integracji sensorycznej (SI), logopedy (neurologopedy). Czas jej trwania jest dość długi, terapia żmudna, a jej efekty są wypadkową wielu czynników.
Logopeda podczas diagnozy wskaże takie zjawiska językowe, jak:
- ciche przygotowanie do mówienia (mówi szeptem),
- krótką pamięć w zakresie zapamiętywania słów,
- ograniczenia w uczeniu się na pamięć,
- trudności w czytaniu i pisaniu,
- dzielenie słowa na sylaby,
- elizja (opuszczanie głosek, sylab, grup spółgłosek),
- epenteza (wtrącanie głoski sylaby lub grupy spółgłoskowej w wyraz lub przypadkowe wtrącenie wyrazu w wypowiedź),
- kontaminacja (połączenie dwóch wyrazów w jeden),
- metateza (przestawienie sylab, głosek w wyrazie lub wyrazów w zdaniu),
- perseweracja (powtarzanie użytego wcześniej słowa w dalszej wypowiedzi),
- reduplikacja (powtórzenie głoski, sylaby w wyrazie),
- substytucja (pojawienie się w miejscu właściwej nazwy innej, która ma z nią związek).
W celu ich eliminacji przeprowadzi ćwiczenia obejmujące:
- przyswajanie wyrazów na tle sytuacyjnym,
- powtarzanie i utrwalanie wypowiedzi,
- rozpoznawanie dźwięków, kolorów, kształtów itp.,
- doskonalenie motoryki małej i dużej,
- ćwiczenia lewopółkulowe (automatyzacja ciągów słownych, kategoryzacja, sekwencje, szeregi, relacje przestrzenne, wykluczanie ze zbioru),
- ćwiczenia słuchu fonematycznego,
- usprawnianie użycia odpowiednich form gramatycznych,
- określanie cech przedmiotów (uczenie przymiotników),
- tworzenie historyjek na podstawie obrazków.
Justyna Chudyka-Dobies
Jadwiga Szor-Skowronek